BILJNE DROGE ZA POVEĆANJE OTPORNOSTI ORGANIZMA
Lečenje biljem je staro koliko i sam čovek. Različiti narodi su u svojoj viševekovnoj težnji da pronađu lek koji leči sve bolesti i jača ljudsko telo, nekim biljkama pripisivali svemoguća svojstva. Ovakav metod lečenja je, na žalost, početkom XX veka bio naglo potisnut sintetskim lekovima i fantastičnim otkrićem antibiotika. Međutim, danas razvićem “Zelenog talasa” koji je forsiran od strane najnaprednijih država Evrope i Amerike, fitoterapija se vraća na dostojno i neophodno mesto koje joj i pripada.
Savremeni čovek, zahvaljujući “brzom tempu” života, konstatno je izložen hroničnom stresu. Ovako velika količina štetnog stresa može vidno da oslabi organizam i dovede do rapidnog smanjenja nespecifične otpornosti organizma, što se manifstuje čestim prehladama, hroničnim infekcijama respiratornog trakta, učestaloj pojavi herpesa, urinarnih infekcija i slično.
TRADICIONALNA PRIMENA: Za lečenje opšte slabosti, iznemoglosti i sličnih oboljenja nastalih kao posledica preležanih različitih hroničnih, dugotrajnih bolesti, vekovima se u narodnoj i naučnoj medicini koristi razno lekovito bilje.
Naš narod veruje da pre svega sredstva koja popravljaju apetit, ustvari jačaju sam organizam. Zbog toga i kao preventivu i kao lek, koriste različito gorko, ali i oporo, mirisno i sluzavo bilje, jer takvo bilje ima kompleksno delovanje. Najviše se ceni, a i najčešće koristi bilje koga kod nas za sada ima u izobilju, kao što je lincura, kičica, podubica, trava-iva, hajdučica, pelen… Droge ovih biljaka sadrže gorke i ljute materije koje stimulišu lučenje pljuvačke, želudačnog i drugih sokova u organizmu i na taj način zaista poboljšavaju apetit.
Takođe, u prevenciji i lečenju različitih bakterijskih i virusnih infekcija, kao što su grip, nazeb, kijavica i slično, tradicionalno se koriste čajne mešavine koje sadrže cvetove lipe, zove, kamilice, lišće nane, herbu majčine dušice, plod šipurka... Većina ovih droga sadrži sastojke koji imaju potvrđeno dijaforetično – inteziviraju znojenje (cvet zove i lipe), antimikrobno (kamilica i nana) i antiinflamatorno (kamilica) delovanje. Plod šipurka sadrži veliku količinu vitamina C, pa je i njegova narodna upotreba zaista opravdana u ovakvim indikacijama.
FITOTERAPIJA POTKREPLJENA NAUČNIM DOKAZIMA: Pošto je savremena medicina baš u ovakvim slučajevima još uvek uglavnom nemoćna, danas se pre svega u cilju prevencije, ali i lečenja različitih bakterijskih i virusnih infekcija kod kojih nije opravdana upotreba antibiotika, kao što su nazeb, kijavica ili grip koriste fitopreparati i dijetetski suplementi koji sadrže biljne droge sa potvrđenim adaptogenim (žen-šen), imunomodulatornim (ehinacea) ili antimikrobnim delovanjem (propolis i beli luk).
Šta su adaptogeni?
Adaptogeni su definisani kao supstance koje pomažu organizmu u borbi u stresnim situacijama, povećavajući fazu adaptacije, i odlažući ili sprečavajući fazu iscrpljenosti.Tačnije to su agensi koji povećavaju otpornost organizma prema fizičkim, hemijskim i biološkim agensima. Na osnovu mnogobrojnih farmakoloških i kliničkih istraživanja, potvrđeno je da se koren žen-šena (Panax ginseng) i koren sibirskog žen-šena (Eleutherococcus senicosus), mogu svrstati u biljne droge sa potvrđenim adaptogenim delovanjem.
Šta su imunostimulansi?
S druge strane izraz imunostimulansi se u fitoterapiji primenjuje za bijne droge koje se koriste u “stimulacionom i adaptacionom lečenju”. Nespecifična stimulaciona terapija sastoji u podsticanju lokalne ili generalizovane reakcije (inflamacije, groznice), stimulaciji imunog sistema i modulaciji aktivnosti autoimunog nervnog sistema. U praksi, među biljkama sa potvrđenim imunostimulirajućim delovanjem najveći značaj imaju preparati koji sadrže Echinacea vrste.
Panax ginseng, fam. Araliaceae
Koren žen-šena i njegovi preparati zauzimaju značajno mesto u tradicionalnom lečenju koje se u istočnoj Aziji primenjuje više od 2000 godina. Ime ovoj biljci je dao Rus Majer 1843. godine. Na latinskom „pan“ znači – sve, a „axos“ – leči, što bi u slobodnom prevodu značilo da Panax „leči sve“. A reč ginseng je kineskog porekla i znači čovekoliki koren, zbog njegove sličnosti ljudskom obličju.
 BILJKA. Vrsta Panax ginseng vodi poreklo od Azijskog ginsenga. Potiče iz Koreje i Kine i samonikla uspeva na nadmorskoj visini od oko 1000m, ali u današnje vreme zbog nerazumne eksploatacije ove droge, samonikli ginseng je veoma redak. Zbog toga je ova biljka kultivisana još pre 800 godina u Kini, a danas se uzgaja i u Koreji, istočnom Sibiru i širom Američkog kontinenta.
DROGU čini oguljen i osušen koren (beli žen-šen) ili prvo poparen pa osušen koren (crveni žen-šen) samoniklih ili gajenih biljaka iz roda Panax. Koren je cilindričan, ali često i granat, tako da oblikom podseća na telo čoveka.
SASTOJCI. Hemijski sastojci korena žen-šena su dobro proučeni. Prema poslednjim istraživanjima, dokazano je da adaptogeni i imunomodulatorni efekat zbog čega se ova droga najviše i koristi, potiče od ginsenozida, polisaharida i poliacetilena. Ginsenozidi ispoljavaju pre svega antioksidativni i imunostimulirajući efekat. Visokomolekularni polisaharidi (glikani) pokazuju hipoglikemična, antiulcerozna i imunološka svojstva.
DELOVANJE. Pošto se žen-šen već vekovima koristi u tradicionalnoj istočnjačkoj medicini, podaci o njegovim lekovitim svojstvima su često pomešani sa legendama. Međutim, od 1960. godine rad mnogih istraživača doveo je do saznanja da je najviše proučeno delovanje ove droge na psihičku i fizičku radnu sposobnost čoveka. Prema monografiji korena ginsenga Komisije E (ekspertska grupa formirana 1978. godine od strane Nemačke nacionalne agencije za zdravlje, a sa ciljem procene efikasnosti i delotvornosti fitopreparata) iz 1991. godine je navedeno da se biljka koristi „kao tonik za sprečavanje slabosti i umora, za povećanje izdržljivosti i oslabljene koncentracije, i kao potpora pri oporavljanju“.
Takođe, zapaženo je da ekstrakti korena ginsenga smanjuju napade banalnih infekcija, što se objašnjava indukcijom paraimuniteta (stečena specifična imuna zaštita tela protiv antigena i toksina, koja nastaje aktiviranjem imunog sistema stranim materijama, Lukić i Gorunović, 2001). Komisija preporučuje ograničavanje trajanja tretmana na 3 meseca, jer postoji mogućnost pojave efekata sličnih hormonima koji se ne mogu zanemariti.
TOKSIKOLOGIJA I NEŽELJENA DEJSTVA. Nijedna od studija nije pokazala da postoji povećan rizik pri primeni preparata sa korenom žen-šena, tj. ovim je testovima potvrđeno da su preparati sa korenom žen-šena primenjeni u terapijskim dozama u toku dužeg vremenskog perioda, netoksični
KONTRAINDIKACIJE. Zbog malog broja kliničkih istaživanja o uticaju ginsenga na trudnice, doilje i malu decu, ne preporučuje se njegova upotreba kod istih. Takođe, zbog mogućeg uticaja ginsenga na produkciju hormona, pacijenti oba pola sa dijagnostifikovanim tumorima genitalnog trakta bi trebalo da izbegavaju upotrebu ovih preparata bez prethodne konsultacije sa svojim lekarom.
PREPARATI I DOZE. Iz široke palete proizvoda sa žen-šenom koje možete naći u našim apotekama mi vam preporučujemo:
Echinacea spp., fam. Asteraceae
Ehinaceu vekovima koriste Američki starosedeoci, a u XIX veku njena upotreba je bila odobrena i od strane nekoliko naučnika. Međutim, pošto njena takozvana medicinska svojstva nisu bila odobrena 1909. godine od strane Američke Medicinske Asocijacije, popularnost ove droge je naglo pala. Nešto kasnije, nakon nekoliko urađenih ispitivanja u Nemačkoj koja su dala pozitivne rezultate ehinacea je povratila svoju popularnost. U tom periodu sastojci ehinacee su se koristili kao antibiotici, sve dok sredinom XX veka nisu sintetisani prvi pravi antibiotici. Ipak danas su preparati od ehinacee verovatno najpopularniji fitopreparati na Evropskom i Američkom tržištu.
 BILJKA. Poznato je nekoliko vrsta roda Echinacea, ali samo tri vrste imaju odobrenu medicinsku upotrebu. To su Echinacea angustifolia, Echinacea pallida i Echinacea purpurea. Ove biljke samonikle rastu u svetlim šumama i pašnjacima SAD-a i Kanade, gde ih lokalno stanovništvo tradicionalno koristi kao melem za brže zarastanje rana kao i lek za sve bolesti. Danas se za medicinsku upotrebu najčešće koriste kultivisane vrste iz Evrope, pojedinih oblasti Azije kao i iz Severne Amerike.
DROGA. Najčešće se koristi koren od sve tri vrste ehinacee, mada se mogu koristiti i cvetovi, lišće i stabljika ovih biljaka u fazi cvetanja. Od sveže droge se ižrađuje sok, a nakon sušenja droga se može koristiti za izradu čaja i ekstrakta.
SASTOJCI. Iz korenja ovih biljaka izolovan je veoma veliki broj jedinjenja. Danas, prema najnovijim farmakološkim studijama, utvrđeno je da imunostimulatorni efekat ovih biljaka potiče od polisahatida i derivata kafene kiseline.
DELOVANJE I UPOTREBA. Preparati ehinacee povećavaju odbrambene sposobnosti organizma nespecifičnom stimulacijom imunog sistema. Zahvaljujući svom imunostimulatornom efektu, ehinacea povećava produkciju belih krvnih zrnaca i štiti humane ćelije od „napada“ bakterija i virusa, tako što produžava vreme koje im je potrebno da prodru u ćeliju.
Na osnovu ovakvog delovanja ehinacea se koristi u profilaksi i terapiji banalnih virusnih infekcija gornjih disajnih puteva. Njenom upotrebom sprečava se pojava simptoma infekcije, odnosno skraćuje se vreme trajanja infekcije sa 10 na 6-7 dana.
Ispitivana je i primena ehinacee u lečenju pacijenata koji boluju od raka i SIDE, međutim još uvek nisu izvedeni jasni zaključci ovih istraživanja. Ipak u Evropi, intravenozno se primenjuju preparati ehinacee u lečenju nekih vrsta raka. Takođe Evropski lekari na ovaj način leče i infekcije urinarnog trakta.
Prema monografiji Komisije E koja je prerađena 1992. godine pozitivan rejting je dat samo alkoholnom ekstraktu korena Echinaceae palide i sveže isceđenom soku nadzemnih delova Echinaceae purpureae. Tako su ekstrakti korena indukovani kao preparati “koji podržavaju lečenje infekcija sličnih prehladi”, a sokovi od ehinacee kao preparati “koji podržavaju lečenje rekurentnih infekcija gornjih respiratornih puteva i urinarnog trakta”.
Danas se kao i u tradicionalnoj primeni, ehinacea koristi i lokalno, u lečenju različitih promena na koži, kao što su ekcem, psorijaza ili ujedi insekata.
NEŽELJENI EFEKTI. U multicentralnoj studiji koja je uključivala 1231 pacijenata, samo kod oko 5% učesnika su zabeleženi lakši neželjeni efekti, kao što su neprijatan ukus nakon primene, povremena mučnina i gastrointerstinalni bolovi.
KONTRAINDIKACIJE. Pošto ehinacea kao i svi imunostimulansi, ima visok potencijal za stimulaciju autoimunog procesa, kontraindikovana je njena primena kod pacijenata sa sistemskim bolestima kao što su tuberkuloza, leukoza, multipla skleroza, oboljenja kolagena i ostale autoimune bolesti.
Zbog malog broja raspoloživih informacija kako njena primena deluje na fetus, novorođenčad i malu decu, ipak nije preporučljiva njena upotreba kod trudnica, dojilja i dece tokom ranog detinstva (deca mlađa od godinu dana).
Takođe, pošto ehinacea pripada familiji biljaka za koje je poznato da često izazivaju alergijske reakcije, individue koje znaju da su osetljive na neke od biljaka iz ove familije, bi trbalo da budu oprezne i da po mogućstvu izbegavaju njenu primenu.
PREPARATI I DOZE. Pošto ehinacea može prouzrokovati imunostimulaciju limfoidnog tkiva krajnika, verovatno je najbolje primenjivati je u obliku tečnih preparata i bukalnih tableta. Takođe, naglašeno je da se ne preporučuje primena ni jednog preparata duže od 8 nedelja.
Osim za internu, ehinacea se može koristiti i za spoljašnju primenu, u obliku krema, losiona, pasti za zube, sredstava za pranje i čišćenje kože.
Iz široke palete proizvoda sa ehinaceom koje možete naći u našim apotekama mi vam preporučujemo:
PROPOLIS
Ostaci nepoželjnih gostiju u košnici (insekti, puževi, žabe) kao i ostaci uginulih pčela obloženi su smolastom materijom-propolisom koja očigledno sprečava njihovo raspadanje. Ovo je navelo naučnike da ispitaju sastav ove materije.
 Tako je utvrđeno da je propolis gusta, tamna smolasta masa koja nastaje pod uticajem fermenata pljuvačke pčela na smolu koju one sakupe sa pupoljaka i mladih izdanaka. Pčele ovom materijom oblažu i zatvaraju pukotine i šupljine u košnici, pa pčelari na ovaj način i stimulišu pčele da prave propolis.
SASTOJCI. Propolis sadrži preko 100 jedinjenja. Najviše su zastupljeni fenoli (58%), zatim pčelinji vosak (24%), drugi voskovi (8%), a prisutni su i flavonoidi (6%), triterpenska jedinjenja (0,5%), lipidi. Značajno je i prisustvo bioelemenata kao što su Mn, Cu, Zn.
Međutim pošto je sastav propolisa uslovljen njegovim geografskim poreklom, odnosno biljnom vrstom sa čijih pupoljaka je skidana smola, često se može zabeležiti i prisustvo estara kafene i ferula kiseline, vanilina i eugenola.
DELOVANJE I UPOTREBA. Upotreba propolisa je zastupljena gotovo na svim kontinentima, a njegov sastav, kao što je već pomenuto zavisi od geografskog porekla i biljne vrste koju pčele koriste, pa iz različitih delova sveta stižu i različiti izveštaji o njegovom delovanju.
Istorijski gledano propolis se u tradicionalnoj medicini koristio oralno u lečenju bakterijskih infekcija kao što je tuberkuloza; gljivičnih infekcija kao što je oralna kandidijaza, infekcija izazvanih parazitima kao što je malarija i virusnih infekcija kao što je kijavica. Različitim labaratorijskim ispitivanjima na životinjama i ljudima potvrđeno je ovo antiinfektivno delovanje za koje se predpostavlja da potiče od flavonoida. Ali ipak, propolis nije efikasan antiinfektivni lek.
Jedan od sastojaka propolisa, fenetil estar kafene kiseline (CAPE), može da ometa delovanje faktora koji se normalno oslobađaju pri inflamaciji, tj. pokazuje antiinflamatorni efekat. A prema rezultatima pojedinih animalnih studija propolis može povećati funkciju imunog sistema, a može imati i antikancerogeno delovanje.
Stimulacija aktivacije makrofaga je može smatrati dokazom nespecifičnog imunostimulantnog delovanja propolisa. Na osnovu ovakvog delovanja propolis se može koristiti i u prevenciji infekcija koje mogu biti izazvane Gram-bakterijama (Klepsiella pneumoniae, Proteus vulgaris, Escherihia coli, Pseudomonas aeruginosa), a što je i potvrđeno studijom urađenoj u Sofiji na Institutu za Imunologiju i Mikrobiologiju, Bugarske Akademije Nauka.
Početkom 2003. godine su objavljeni rezultati randomiziranog konrolisanog kliničkog istraživanja o potencijnoj upotrebi vodenog eksrtakta propolisa kao dopunskog sredstva u lečenju pacijenata sa astmom.
Preparati propolisa za spoljašnju upotrebu su se koristili u narodnoj medicini za lečenje opekotina. Zbog svoje žilave konzistencije propolis je dobro štitio oštećenu kožu, mnogo pre pojave prvih zavoja, a zahvaljujući njegovom antiinfektivnom delovanju štitio je kožu od infekcija. I danas se kod pojedinaca sa opekotinama drugog stepena mogu koristiti kreme sa propolisom da bi se smanjila inflamatorna reakcija i organizam zaštitio od prodora mikroorganizama. U iste svrhe ispitivana je i njegova upotreba nakon hirurških intervencija u ustima.
DOZE. Nakon skupljanja propolisa iz košnice, koji je na običnoj temperaturi mek, ova masa se hladi da bi postala čvrsta i lomljiva. Kao takva ona je lakša za dalju obradu, jer se može prevesti u prah, iz koga se najčešće izrađuje 2-4% etanolni rastvor za premazivanje sluznica. Konsentrovaniji rastvori (20%) se koriste eksterno.
Pošto danas na tržištu postoji veliki broj preparata koji u različitom stepenu sadrže propolis, a koriste se u različitim oblicima (puderi, ekstrakti, kapsule, tablete) i za različite indikacije, najbolje je pridržavati se uputstva proizvođača.
NEŽELJENI EFEKTI I KONTRAINDIKACIJE. Za sada su zabeleženi neželjeni efekti samo kod pojedinaca koji su alergični na propolis ili neku njegovu komponentu. Najčešće se manifestuju kao bolne ranice u ustima kod oralne primene, odnosno svrab nakon primene preparata na kožu.
Svaki pojedinac koji zna da je alergičan na neki od pčelinjih proizvoda ili pati od polenske kijavice trebalo bi da izbegava kontakt sa propolisom ili njegovim proizvodima, odnosno njegovu upotrebu.
Iako prema najnovijim istraživanjima upotreba vodenog ekstrakta propolisa pokazuje povoljne rezultate kod pacijenata sa astmom, on može biti i kontraindikovan u ovom stanju, pa je najbolje ne koristiti ga pre konsultacije sa stručnim licem.
Iz široke palete proizvoda sa propolisom koje možete naći u našim apotekama, mi vam preporučujemo:
Postoji još jedna naša domaća biljka kojoj se pridaje velika važnost i u koju narod ima nepokolebljivo poverenje. On je naš univerzalni začin, sirotinjska hrana i najvažniji preventivni lek. Njegova zaštitnička moć prerasla je u mitove i legende, tako da je postao biljni simbol borbe protiv zlih sila: vampira, veštica, demona, ali i bolesti, epidemija i smrti. Naravno, ovde je reč o belom luku.
Allium sativum, fam. Alliaseae
 BILJKA. Beli luk je, prema ispitivanjima mnogih naučnih istraživača, veoma stara kulturna biljka. Stari Kinezi, Indusi, Jevreji, Egipćani i drugi narodi gajili su beli luk više vekova pre naše ere kao hranljivu, začinsku i lekovitu biljku.
DROGA. Kao droga se koristi sveža ili osušena lukovica gajenih biljaka. Vadi se u kasno leto, očisti od spoljašnjih listova i koristi sveža ili se suši u termičkim sušarama. Danas se sve više za sušenje belog luka koristi postupak liofilizacije.
SASTOJCI. Čeno belog luka sadrži kompleks fruktozana (ugljenih hidrata), steroidne saponozide, šećere i mineralne materije kao što je selen. Najvažniji sastojci, od kojih i potiče delovanje ove droge su sumporna jedinjenja, derivati cisteina. U neoštećenoj biljci se nalazi aliin. Međutim, pri najmanjem oštećenju dolazi do promena pod uticajem enzima alinaze, pri čemu se stvara alicin, a njegovom oksidacijom dialildisulfid od koga potiče karakteristična aroma belog luka.
DELOVANJE I UPOTREBA. Iz istorijskih podataka se vidi da su još u starom, srednjem i mnogo godina u novom veku beli luk priznavale za lek službene medicine raznih naroda. Ali je u toku poslednjih vekova, a naročito u XIX veku gotovo potpuno izbačen iz farmakopeja.
Međutim, njegova tradicionalna upotreba u našim krajevima se očuvala sve do danas. Osim kao preventivno i kurativno sredstvo za vreme raznih epidemija, beli luk se koristi i u lečenju obolelog srca i krvnih sudova, zatim organa za disanje i varenje, protiv crevnih parazita, kao i u lečenju pojedinih živčanih i kožnih bolesti.
Zahvaljujući prisustvu sumpornih jedinjenja, aliina i alicina koji su fitoncidi, antibiotici višeg bilja, čeno belog luka zaista ima potvrđeno antimikrobno delovanje, pa se može koristiti u prevenciji i lečenju pojedinih bakterijskih i gljivičnih infekcija, a ovo delovanje bi se moglo povezati i sa tradicionalnom upotrebom kod prehlade i gripa. Antibiotici belog luka pokazuju jedno važno svojstvo u odnosu na industrijski proizvedene antibiotike. Oni ne uništavaju korisne mikrobe-fiziološke saprofitne bakterije i mikroorganizme koji normalno naseljavaju određene telesne sisteme. Dakle, beli luk deluje samo na štetne – patogene mikroorganizme.
Randomiziranim kliničkim ispitivanjima koja su prevashodno obavljena u Nemačkoj potvrđeno je da prašak belog luka primenjivan u visokim dozama snižava povišene količine triglicerida i holesterola u krvi, inhibira delovanje lipooksigenaza, pojačava fibrinolizu i smanjuje agregaciju trombocita. Pa zahvaljujući ovakvom delovanju može da se koristi ne samo u prevenciji već i u lečenju arterioskleroze.
Iako je na osnovu ovakvih istraživanja Komisija E odobrila upotrebu belog luka u prevenciji starosno zavisnih vaskularnih promena, odnosno njegovu upotrebu kao dopunske terapije djeti pri lečenju pacijenata sa povišenim nivoima lipida u krvi, ovakva upotreba još uvek nije potvrđena i odobrena od srtane FDA.
Ipak danas se svež beli luk i preparati, izrađeni od praška droge, alkoholno vodenog i uljanog ekstrakta koriste kao dodatak ishrani, za prevenciju i kao dopunska terapija poremećaja cirkulacije, povišenog krvnog pritiska i povećane količine lipida u krvi.
DOZE. Preporučena doza je 4g sveže droge, odnosno adekvatna količina preparata. Primenjuju se i manje doze, tokom dužeg vremenskog perioda, 0,8-1g dnevno u toku 4 meseca.
NEŽELJENI EFEKTI I KONTRAINDIKACIJE. Pored neprijatnog mirisa kože i daha, primena preparata može da izazove kožne, alergijske reakcije. Retko kada primena ovih lekova izaziva poremećaj crevne flore, a drugih štetnih efekata ili kontraindikacija nema.
Iz široke palete proizvoda sa belim lukom koje možete naći u našim apotekama, mi vam preporučujemo:
|
